จังหวะในดนตรีไทย

            จังหวะในดนตรีไทย

“จังหวะ”  มีความหมายถึงมาตราส่วนของระบบดนตรีที่ดำเนินไปในช่วงของการบรรเลงเพลงอย่างสม่ำเสมอ     เป็นตัวกำหนดให้ผู้บรรเลงจะต้องใช้เป็นหลักในการบรรเลงเพลง จังหวะของดนตรีไทยจำแนกได้     3 ประเภท คือ

                 1. จังหวะสามัญ หมายถึงจังหวะทั่วไปที่นักดนตรียึดเป็นหลักสำคัญในการบรรเลงและขับร้องโดยปกติจังหวะสามัญที่ใช้กัน

ในวงดนตรีจะมี  3 ระดับ คือ

         จังหวะช้า                 ใช้กับเพลงที่มีอัตราจังหวะ   สามชั้น

         จังหวะปานกลาง          ใช้กับเพลงที่มีอัตราจังหวะ   สองชั้น

         จังหวะเร็ว                 ใช้กับเพลงที่มีอัตราจังหวะ   ชั้นเดียว

               2. จังหวะฉิ่ง หมายถึง  จังหวะที่ใช้ ฉิ่ง เป็นหลักในการตี โดยปกติจังหวะฉิ่งจะตี “ฉิ่ง…ฉับ” สลับกันไป ตลอดทั้งเพลง แต่จะมีเพลงบางประเภทตีเฉพาะ “ฉิ่ง” ตลอดเพลง บางเพลงตี “ฉิ่ง  ฉิ่ง  ฉับ” ตลอดทั้งเพลง หรืออาจจะตีแบบอื่นๆ ก็ได้ จังหวะฉิ่งนี้นักฟังเพลงจะใช้เป็นแนวในการพิจารณาว่าช่วงใดเป็นอัตราจังหวะ สามชั้น  สองชั้น หรือ ชั้นเดียวก็ได้ เพราะฉิ่งจะตีเพลงสามชั้นให้มีช่วงห่างตามอัตราจังหวะของเพลง  หรือ ตีเร็วกระชั้นจังหวะ ในเพลงชั้นเดียว

การตีฉิ่งแบบธรรมดา

อัตราจังหวะ 3 ชั้น

-  -  -  -

-  -  - ฉิ่ง

-  -  -  -

-  -  - ฉับ

-  -  -  -

-  -  - ฉิ่ง

-  -  -  -

-  -  - ฉับ

อัตราจังหวะ 2 ชั้น          

-  -  - ฉิ่ง

-  -  - ฉับ

-  -  - ฉิ่ง

-  -  - ฉับ

-  -  - ฉิ่ง

-  -  - ฉับ

-  -  - ฉิ่ง

-  -  - ฉับ

อัตราจังหวะชั้นเดียว

-  ฉิ่ง - ฉับ

- ฉิ่ง - ฉับ

- ฉิ่ง - ฉับ

-  ฉิ่ง - ฉับ

- ฉิ่ง - ฉับ

-  ฉิ่ง - ฉับ

-  ฉิ่ง - ฉับ

-ฉิ่ง - ฉับ

การตีฉิ่งแบบพิเศษ

การตีฉิ่งแบบฉิ่งตัด เช่น ในเพลงชมตลาด

-  -  -  -

-  -  - ฉิ่ง

-  -  -  -

-  -  - ฉับ

-  -  -  -

-  -  - ฉิ่ง

-  -  - ฉับ

การตีฉิ่งในเพลงสำเนียงจีน

-  -  -  -

-  -  - ฉิ่ง

-  -  - ฉิ่ง

-  -  - ฉับ

-  -  -  -

-  -  - ฉิ่ง

-  -  - ฉิ่ง

-  -  - ฉับ

การตีฉิ่งแบบ “ฉิ่ง” อย่างเดียว เช่น เพลงสาธุการ เพลงเชิด เพลงกราวใน เป็นต้น

-  -  - ฉิ่ง

-  -  - ฉิ่ง

-  -  - ฉิ่ง

-  -  - ฉิ่ง

-  -  - ฉิ่ง

-  -  - ฉิ่ง

-  -  - ฉิ่ง

-  -  - ฉิ่ง

การตีฉิ่งแบบ “ฉับ” อย่างเดียว เช่น เพลงเชิดจีน เป็นต้น

-  -  - ฉับ

-  -  - ฉับ

-  -  - ฉับ

-  -  - ฉับ

-  -  - ฉับ

-  -  - ฉับ

-  -  - ฉับ

-  -  - ฉับ

3. จังหวะหน้าทับ หมายถึงเกณฑ์การนับจังหวะที่ใช้เครื่องดนตรี ประเภทเครื่องตีประเภทหนังซึ่งเลียนเสียงการตีมาจาก“ทับ”  เป็นเครื่องกำหนดจังหวะ เครื่องดนตรีเหล่านี้ ได้แก่ ตะโพน กลองแขก สองหน้า โทน - รำมะนา หน้าทับ

หน้าทับปรบไก่
3 ชั้น

-  - ทั่ง ติง	ทั่งติงโจ๊ะจ๊ะ	-  - โจ๊ะ จ๊ะ	-  -  โจ๊ะ  จ๊ะ	-  -  -  -	-  -  โจ๊ะ  จ๊ะ	-  -  โจ๊ะ  จ๊ะ	-  -  โจ๊ะ  จ๊ะ
-  ติง - ติง	-  ทั่งติงทั่ง	ติงทั่ง - ติง	-  โจ๊ะ  - จ๊ะ	-  ติง - ทั่ง	- ติง  - ติง	- ทั่ง - ติง	-  ติง - ทั่ง

          

2 ชั้น

-  - ทั่ง ติง

ทั่งติงโจ๊ะจ๊ะ

-  - โจ๊ะ จ๊ะ

-  - โจ๊ะ จ๊ะ

-  ติง - ทั่ง

- ติง  - ติง

- ทั่ง - ติง

-  ติง - ทั่ง

       

ชั้นเดียว

-  - ติง ทั่ง

-  ติง  -   -

ติง ทั่ง  - ติง

-  ทั่ง ติง ทั่ง

  

หน้าทับสองไม้

3 ชั้น

-  - ทั่ง ติง

ทั่งติงโจ๊ะจ๊ะ

-  - โจ๊ะ จ๊ะ

-  - โจ๊ะ จ๊ะ

-  ติง – ติง

- ทั่ง ติง ทั่ง

-  ติง – ติง

- ทั่ง ติง ทั่ง

2 ชั้น
 

(ติ้ง)- -โจ๊ะจ๊ะ

ติงติง-ติง

-  - โจ๊ะ จ๊ะ

ติงติง-ทั่ง

ชั้นเดียว 

(ติ้ง)- -โจ๊ะจ๊ะ

ติงติง-ทั่ง

หน้าทับเขมร
3 ชั้น

-   -   -   -	-  โจ๊ะ -  จ๊ะ	-  โจ๊ะ -  จ๊ะ	- โจ๊ะ -  จ๊ะ	-   -   -   -	- โจ๊ะ -  จ๊ะ	- โจ๊ะ -  จ๊ะ	- ติง - ทั่ง
-   -   -   -	-  โจ๊ะ -  จ๊ะ	-  โจ๊ะ -  จ๊ะ	- ติง - ทั่ง	-  โจ๊ะ -  จ๊ะ	- ติง - ทั่ง	- ติง - ทั่ง	- โจ๊ะ -  จ๊ะ

  

2 ชั้น

-   -   -   -

-  โจ๊ะ -  จ๊ะ

-  โจ๊ะ -  จ๊ะ

- ติง - ทั่ง

-  โจ๊ะ -  จ๊ะ

- ติง - ทั่ง

- ติง - ทั่ง

- โจ๊ะ -  จ๊ะ

  

ชั้นเดียว

-  โจ๊ะ -  จ๊ะ

- ติง - ทั่ง

- ติง - ทั่ง

- โจ๊ะ -  จ๊ะ

 หน้าทับแขก  

3 ชั้น

-  - ทั่ง ติง	ทั่งติงโจ๊ะจ๊ะ	-  - โจ๊ะ จ๊ะ	-  - โจ๊ะ จ๊ะ	-  -  -  -	-  - โจ๊ะ จ๊ะ	-  - โจ๊ะ จ๊ะ	-  - โจ๊ะ จ๊ะ
-  -  ติง  ติง	-  -  ทั่ง ทั่ง	-  -  ทั่ง ทั่ง	-  -  ติง  ติง	-  -  ติง ติง	-  ติง  - ทั่ง	- ติง  - ทั่ง	ติง ทั่ง - ติง

2 ชั้น

-  -  ทั่ง  ติง

ทั่งติงโจ๊ะจ๊ะ

-  -  โจ๊ะ  จ๊ะ

-  -  โจ๊ะ  จ๊ะ

-  ติง  - ทั่ง

ติง ทั่ง - ติง

- ติง  - ทั่ง

ติง ทั่ง - ติง

ชั้นเดียว 

-  -  โจ๊ะ  จ๊ะ

-  โจ๊ะ  -  จ๊ะ

- ติง  - ทั่ง

ติง ทั่ง - ติง

หน้าทับลาว  (2 ชั้น)

- ติง  - โจ๊ะ

-  ติง  -  ติง

-  -  ติง ทั่ง

-  ติง  -  ทั่ง

  

หน้าทับมอญ (2 ชั้น) 

-   -   -   -

-  โจ๊ะ  -  จ๊ะ

-  -  ทั่ง  ติง

-  -  ทั่ง  ติง

   

หน้าทับญวน  (2 ชั้น) 

-   -   -   -

-  ติง  -  ทั่ง

-  ติง  -  ทั่ง

-  ติง -  ติง